گونه های مختلف مناسک شهری/آئین هامی تواند به داد مدیریت شهری برسد

به گزارش خبرنگار مهر، هشتاد و یکمین نشست یکشنبه های انسان شناسی و فرهنگ با عنوان «شهر و مناسک»عصر روز گذشته (یکشنبه ۲۲ فروردین ماه) در پژوهشگاه فرهنگ ،هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست، مستند «خون مردگی» ساخته محمد کارت به نمایش درآمد. کارت در این مستند به نمونه ای از رفتارهای اجتماعی در مراسم دینی ماه محرم در شهر شیراز اشاره کرده بود و نشان داده بود  که بعضی از مناسک دینی در شهرهای بزرگ به سمت کژکارکردی می روند یعنی گاهی بعضی از مراسم دینی می توانند به جایی اینکه جایی برای روابط صح آمیز باشند به یک موقعیت پرتنش تبدیل شوند.

پس از نمایش این مستند، ناصر فکوهی استاد دانشگاه تهران و مدیر انسان شناسی و فرهنگ درباره موضوع  «نگاهی انسان شناختی بر مناسک در کلانشهرهای مدرن» سخنرانی کرد.

فکوهی با اشاره به اینکه در حال حاضر مشغول انجام پروژه ای با موضوع مناسک در کلانشهرهای مدرن است گفت: بیشتر اوقات وقتی واژه مناسک را می شنویم ذهنمان به سمت مراسم مذهبی می رود در حالی که در علوم اجتماعی مناسک معنی وسیعی دارد و وفقط به مراسم مذهبی اطلاق نمی شود.

وی در تعریف مناسک توضیح داد: مناسک به گروهی از رفتارهای انسانی می گویند که به صورت فردی یا جمعی، خود انگیخته یا سازمان یافته، در زمان و مکان های  مشخص و تکرار شونده انجام می گیرند و صحنه پردازی(میزانسن) های خاصی را ایجاد می کنند.

فکوهی ادامه داد: در حال حاضر شهر های بزرگ، هم از لحاظ  شمار و هم از لحاظ تراکم جمعیتی و روابط کارکردی در حال  افزایش هستند ومدیریت این شهرها، صرفا با  سیاست گذاری های کالبدی - فناورانه (مهندسی وطراحی شهری و فناوری های شهری) ، امنیتی (پلیسی - مراقبتی)،  یا اقتصادی (بازار و روابط رقابتی) امکان پذیر نیست؛ در این جا آیین های شهری می تواند به ما در مدیریت و هماهنگی  و اسایش و رفاه در شهر مدرن کمک کند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بین مدرنیته و تراکم انسانی رابطه معناداری وجود دارد به این معنا که هرچه مدرنیته افزایش پیدا کند خدمات شهری هم افزایش پیدا می کند و در نتیجه خدمات شهری افزایش می یابد نکته مهمی که در این میان وجود دارد این است که در شهری مثل تهران میزان گسترش انقدر بالا بوده که شهر هم از جهت عمودی و هم از جهت افقی گسترش پیدا کرده است در چنین تراکم جمعیتی فاصله میان افراد کم و به همان اندازه تنش، استرس و مشکل زیاد می شود. اگرچه برای خدمت رسانی بهتر ناگزیر به این تراکم هستیم اما به همان اندازه امکان رخ دادن خطر هم ایجاد می شود. بنابراین هر چه یک شهر جذاب تر شود خطر بیشتری هم در کمینش است مانند شهرهای بزرگ و جذابی مثل تهران، نیویورک و...

مدیر انسان شناسی و فرهنگ در ادامه با اشاره به گونه شناسی مناسک شهری به شرح این گونه ها پرداخت و گفت: مناسک در شهرهای بزرگ و مدرن گونه های مختلفی دارند که به تعدادی از آنها اشاره می کنم؛ «آیین های گذار» مثل تولد، بلوغ، ازدواج، مرگ که جزو شناخته شده ترین آئین ها هستند و تقریبا همه فرهنگ ها آن را دارند مثل اینکه در عروسی همه می خندند و یا در مراسم عزا همه سوگوارند. «آیین های واژگونی» مثل جشن ها و جشنواره های روستایی و شهری، تظاهرات خیابانی و خشونت های شهری، «آیین های سیاسی بنیان گذار» مثل جشن ها، رژه های ملی و سالگردهای یادمانی.

فکوهی در ادامه این گونه های مناسک شهری گفت: «آیین های دینی» مثل راه پیمایی های  مذهبی، دسته های سوگواری و آیین های خاص نظیر نخل گردانی،  قالی شویی،«آیین های مدرن شهری» مثل جشن موسیقی، جشن  درهای باز،  پلاژ پاریس، شب های سفید، «آیین های روزمرگی حرکت شهری» مثل  حرکت کاری، سفرهای  چرخه ای، پرسه زنی در شهرو فرایندهای کار اداری یا خدماتی، «آیین های بازنمایی در ادبیات و سینما و سایر هنرها» مثل بازنمایی مناسک در  نظام های تصویری، هنری و متنی و «آیین های نمادین و نشانه شناختی» به این معنا که مناسک به مثابه  یادمان نشانه ای و نظام های  حافظه و هویت ساز و تاریخ سازند همگی جزو گونه های مختلف مناسک شهری هستند.

این استاد انسان شناسی در توضیح آئین زندگی روزمره تصریح کرد: ساده ترین آئین زندگی روزمره راه رفتن است، اینکه افراد در خیابان ها، فروشگاه ها، اماکن شلوغ و... به گونه ای راه بروند که به هم برخورد نکنند و به عبارتی حرکتشان با یکدیگر تنظیم شود خودش جزو مناسک شهری است که معمولا به آن توجه نمی شود و همه فکر می کنند این برخورد نکردن یک امر عادی است.

فکوهی همچنین فضای مناسکی را به دو قسمت کرد؛ فضا های فیزیکی در تقسیم بندی کالبدی (فضاهای باز، نیمه باز و بسته) و فضاهای تعاملی در تقسیم بندی (عمومی، نیمه عمومی، خصوصی).

نویسنده «انسان‌شناسی شهری» در پایان با پاسخ به این سوال که چگونه می توان از مناسک برای  بهبود نظام های شهری استفاده کرد بحثش را جمع بندی کرد و گفت: با درک دقیق و  چند بعدی نظام ها و ساختارها و سازوکارهای  مناسک شهری، ایجاد امکان برای  نظام های پویای  اجتماعی برای  بالا بردن خلاقیت و پویایی این مناسک و ایجاد هماهنگی  آنها با یکدیگر و بهره برداری از مناسک برای تبدیل نظام های چند گانه به نظام های یگانه می توانیم شرایط فعلی در شهرهای مدرن را مدیریت و آسایش و رفاه را برای ساکنان آن فراهم کنیم. به عنوان نمونه ما نمی توانیم همیشه افراد را آزاد بگذاریم به خیایان ها بروند و شادی کنند، سرود بخوانند یا موسیقی بنوازند یا به هرجایی که گل و سبزه بود بروند ولی می توانیم مناسک و مراسم هایی را برپا کنیم تا انها در یک روز خاص آن کار را انجام دهند و هیجان خود را تخلیه کنند تا در مواقع دیگر به تخریب دست نزنند  همانطور که در برخی از کشورها یک مراسم خاص است که افراد مجازند در آن روز از مجسمه های شهر بالا بروند.

فکوهی پس از پایان سخنرانی اش عکس های بسیاری در رابطه با گونه های مختلف مناسک شهری نشان داد.

در بخش دیگری از این نشست فاطمه سیارپور کارشناس ارشد انسان شناسی و معاون انتشارات و مدیر مرکز اسناد موسسه انسان شناسی و فرهنگ درباره «بدن در مناسک مدرن» سخنرانی کرد.

این نشست با پرسش و پاسخ میان حاضران و سخنرانان تمام شد.